Bijna één op de vier Nederlanders kampt met maag-, darm- of leverproblemen. Dat zijn maar liefst 4 miljoen mensen. Helaas overlijden er ook nog steeds onnodig veel mensen aan dit soort klachten. In het jaar 2017 zo’n 15.000.

Eén van de meest voorkomende maag-, darm-, of leverproblemen is het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS). Dit is een letterlijke vertaling van het Engelse begrip ‘Irritable Bowel Syndrome (IBS). Ruim 10% van de Nederlanders heeft leest van deze veel voorkomende en chronische darmaandoening.

Om de klachten van het Prikkelbare Darm Syndroom zo klein mogelijk te houden bestaan er een aantal medicijnen. Er bestaan daarentegen ook speciale diëten om de klachten te verminderen. In het volgende artikel leggen we je meer uit over wat het Prikkelbare Darm Syndroom precies doet, wat oorzaken kunnen zijn en in hoeverre een FODMAP-dieet helpt bij het verminderen van de klachten. 

Wat is Prikkelbare Darm Syndroom (PDS)?

Het Prikkelbare Darm Syndroom is een verstoring van de functie van het maag-darmkanaal en dan met name van de dikke darm. Het is in Nederland de meest voorkomende darmaandoening en naar schatting heeft ruim 10% van de bevolking hier last van, soms zelfs zonder daar erg van te hebben. Ongeveer driekwart van de patiënten is vrouw. 

PDS wordt steeds meer gezien als een verstoring in de communicatie tussen de hersenen en de darmen, waarvan één van de twee verkeerde signalen naar de ander verstuurt. Hierbij moet wel vermeld worden dat PDS géén psychische aandoening is en wel degelijk fysieke oorzaken heeft.

Bij het Prikkelbare Darm Syndroom maakt de darm te veel of juist te weinig bewegingen. Afhankelijk van welke van de twee kan er dan diarree of juist verstoppingen ontstaan. Bij ruim 60% van de mensen met PDS zijn de zenuwen in de darmwand extra gevoelig. Deze overgevoeligheid veroorzaakt de typische klachten die bij PDS horen. 

Deze klachten verschillen van persoon tot persoon en soms zelfs van dag tot dag. Ook kan het zo zijn dat de klachten een aantal weken of zelfs maanden verdwijnen, om vervolgens weer op het toneel te verschijnen. Dit zijn de meest voorkomende klachten:

Buikpijn

Het meest kenmerkende symptoom van Prikkelbare Darm Syndroom. Het gaat dan vaak om een zeurderige, krampachtige en soms zelfs stekende pijn in de buik. De pijn verschijnt het vaakst in de linkerzijde van de buik maar kan in principe overal voorkomen.

Afwijkend ontlastingspatroon

Prikkelbare Darm Syndroom gaat over het algemeen gepaard met een afwijkend ontlastingspatroon. Hiermee wordt bedoeld dat de ontlasting geen normaal ritme of geen normale vorm kent. Diarree, verstoppingen en een plotselinge en niet houdbare drang om naar het toilet te moeten zijn hier voorbeelden van.

Gasophoping

De laatste van de veel voorkomende klachten bij PDS is gasophoping. Dit geldt voor zowel de maag als voor de darmen. Dit leidt uiteindelijk tot een vergrootte mate van boeren of winderigheid. 

Behandeling

Om kort te zijn: er is niet één specifieke behandeling die werkt voor alle patiënten met het Prikkelbare Darm Syndroom en hen definitief van het probleem verlost. Gelukkig zijn er wél veel verschillende behandelingen mogelijk, die voor ieder weer een ander effect zullen hebben. 

Acupunctuur

Acupunctuur is onderdeel van de traditionele Chinese geneeskunde. Door zeer dunne naalden op bepaalde punten in het lichaam te plaatsen zou er een betere doorstroom van energie mogelijk worden gemaakt en worden blokkades opgeheven. In de waarschijnlijke zin van het woord worden zenuwen geprikkeld waardoor het in sommige gevallen inderdaad de symptomen van het Prikkelbare Darm Syndroom kan verminderen.

Osteopathie

Osteopathie is een alternatieve geneeskunde waarbij ervan uit wordt gegaan dat het gehele lichaam via weefsel met elkaar verbonden is. Een osteopaat behandelt zodoende ook het gehele lichaam om de prikkelbare darm weer tot rust te laten komen. Ook dit heeft wisselende effecten bij de meeste mensen.

Hypnotherapie

Bij hypnotherapie gaat men op zoek of er achterliggende oorzaken zijn voor het Prikkelbare Darm Syndroom. Bij deze therapie is het de bedoening op den duur de controle over het eigen darmstelsel weer terug te krijgen. De resultaten variëren. 

Medicatie

Medicamenten die de darmbewegingen beïnvloeden hebben bij PDS over het algemeen weinig effect. Wel worden in veel gevallen oplosbare vezels, maagzuurremmers, pijnstillers, middelen tegen diarree, laxeermiddelen en in sommige gevallen zelfs antidepressiva voorgeschreven. Deze middelen zijn daarentegen symptoom bestrijdend en bieden geen definitieve oplossing.

Diëtiek

Het Prikkelbare Darm Syndroom is een chronische aandoening waarbij sprake is van overgevoeligheid van de darmen. Zoals we hierboven al uiteengezet hebben is de daadwerkelijke oorzaak vaak lastig te achterhalen. Het is daarentegen duidelijk dat voeding hierbij uiteraard een grote rol speelt. Verandering van het dieet vermindert bij circa 80% van de patiënten de klachten grotendeels. Eén van de meest succesvolle dieetvarianten is het FODMaP-dieet, waarover we hieronder dieper zullen ingaan.

Wat is FODMaP?

FODMaP staat voor fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols. Vertaald naar het Nederlands betekent het dan zoveel als

F Fermenteerbare

O Oligosachariden

D Disachariden

M Monosachariden

a and (en)

P Polyolen

Dit zijn in principe heel moeilijke woorden voor koolhydraten met een korte keten - of anders gezegd -suikers. Deze suikers worden slecht opgenomen door de dunne darm waardoor ze grotendeels in de dikke darm eindigen. 

De dikke darm zit vol met bacteriën welke deze suikers maar wat graag opeten waardoor deze gefermenteerd worden. Het gas dat hierbij vrijkomt kan leiden tot problemen met het spijsverteringskanaal. Dit valt geheel in lijn met het Prikkelbare Darm Syndroom, waardoor dit belangrijke elementen zijn om rekening mee te houden in het dagelijks leven van alle patiënten.

Wat is het FODMaP-dieet?

Het FODMaP-dieet is een dieet waarbinnen zo min mogelijk zogenaamde FODMaP’s geconsumeerd worden. Door producten met veel FODMaP’s in het dieet te beperken komen er minder van dat soort koolhydraten in de dikke darm terecht waardoor er technisch gezien minder last ervaren moet worden van het Prikkelbare Darm Syndroom.

De theorie is dus simpel en het FODMaP-dieet blijkt bij zo goed als alle patiënten ook tot goede resultaten te leiden. De theorie is daarentegen maar slechts de theorie. In de praktijk blijkt het vaak lastig te zijn om ook daadwerkelijk het dieet te blijven volgen. Niet eens omdat het lastig om vol te houden is, maar omdat er in veel producten waar men het niet van verwacht FODMaP’s aanwezig zijn. 

Zonde, want zoals gezegd hebben veel mensen die lijden aan het Prikkelbare Darm Syndroom baat bij een FODMaP-dieet. Buiten dat is het een dieet dat relatief gemakkelijk vol te houden valt, omdat er uit alle soorten voedingsmiddelen genoeg keus is. Hierdoor kan men ondanks de flinke beperkingen er alsnog een gevarieerd en gezond dieet op nahouden. 

Hoelang duurt het FODMaP-dieet?

Het FODMaP-dieet is geen dieet als alle anderen. Het geldt namelijk vooral als leidraad omdat het van persoon tot persoon verschilt welke FODMaP’s als hinderlijk worden ervaren en welke FODMaP’s juist niet tot problemen leiden. Wat dat betreft is het een dieet van ‘trial and error’ en er met name op gericht om uit te vinden welke voeding problemen veroorzaakt om deze vervolgens uit het eigen dieet te verbannen.

Om deze redenen is het sowieso het meest verstandig om dit dieet met een professioneel diëtist te bespreken, liefst met iemand die ervaring heeft met dit specifieke dieet. Desondanks moet het toch goed mogelijk zijn om goede resultaten te behalen om bepaalde voeding uit het dieet te weren. Onder het volgende kopje gaan we daar een zo volledig overzicht van maken.

Welke producten passen binnen het FODMaP-dieet?

Zoals we hierboven al hebben uitgelegd is het FODMaP-dieet geen dieet zoals alle anderen en dat er enkel specifiek op gericht is om bepaalde elementen uit het dieet weg te laten of juist toe te voegen. Het doel van het dieet is namelijk om zo min mogelijk klachten van het Prikkelbare Darm Syndroom te verkrijgen. Luister daarom altijd goed naar je lichaam en beoordeel wat wél goed werkt of wat juist niet werkt. 

Aan de hand daarvan kun je bepaalde voedingsmiddelen aan je dieet toevoegen of juist weglaten. In principe kun je het beste zoveel mogelijk FODMaP-rijke voeding laten staan. Staat er nu iets op de lijst wat voor jou een zogeheten ‘guilty pleasure’ is, kijk dan wat de effecten zijn wanneer je dit onderdeel uit je dieet schrapt. Blijkt dit tot weinig positieve effecten te leiden kan je het dus gewoon weer opnemen in jouw dieet. Trial and error.

In het onderstaande overzicht behandelen we de meeste soorten voedingsmiddelen op basis van hoeveelheid FODMaP’s. De FODMaP-arme producten zullen in geen geval klachten veroorzaken en passen dus altijd goed binnen het dieet. FODMaP-rijke producten kunnen vanaf het begin best volledig ontweken worden. Nadien kan er altijd nog geprobeerd worden om FODMaP-rijke producten aan het dieet toe te voegen om na te gaan of deze problemen veroorzaken of niet. Nogmaals: Dit artikel is geen vervanging voor een geleerd diëtist. Het beste is dus nog altijd om allereerst met een diëtist in consult te gaan!

Graanproducten en aardappelen

FODMaP-armFODMaP-Rijk
Glutenvrij broodBrood gemaakt van tarwe, rogge of meergranen
Tarwevrij broodBeschuit
Glutenvrije crackersCiabatta
Glutenvrije croissantsCroissants
HavermoutFocaccia
CornflakesKnäckebröd
RijstMuesli
AardappelNaan
BoekweitGerst
HaverRogge
MaïsTarwe
PolentaBulgur
QuinoaCouscous
SpeltMeergranenrijst
Alle soorten rijst behalve meergranenrijstPasta van tarwe
Glutenvrije pastaGnocchi
Pasta van speltPizzadeeg
MihoenBladerdeeg
Pizza van glutenvrije deegTortilla’s van tarwebloem
Tortilla’s van maïsmeelZoete aardappelen

Peulvruchten

Wat betreft peulvruchten is het lijstje eenvoudig: alle peulvruchten zijn rijk aan FODMaP! Sojabonen, bruine bonen, kidneybonen, zwarte bonen, linzen, witte bonen, kikkererwten etc. Allemaal zijn ze een rijke bron aan FODMaP’s en kunnen het best niet gegeten worden.

Groenten

FODMaP-armFODMaP-rijk
AlfalfaArtisjok
AndijvieAsperge
AubergineAvocado
AugurkenBleekselderij
BamboeBloemkool
BroccoliChampignons
CourgetteDoperwten
KomkommerKnoflook
KoolraapKool (alle soorten!)
OlijvenOkra
PaksoiPeultjes
PastinaakPrei (witte deel)
PaprikaRode biet
PepersSjalotten
PompoenSpruitjes
Prei (groene deel)Sugar snaps
RabarberUi
Radijs 
Sla 
Sperziebonen 
Spinazie 
Taugé 
Venkel 
Witlof 
Wortel 

Fruit

FODMaP-armFODMaP-rijk
AardbeiAbrikoos
AnanasAppel
BanaanBraam
BosbessenKers
CitrusvruchtenLychee
CranberryMango
Druiven (niet te veel)Nectarine
FramboosPeer
Grapefruit (niet te veel)Perzik
KiwiPruim
LimoenWatermeloen
Meloen 
Papaja 
Passievrucht 

Kruiden en specijeren

Zo goed als alle kruiden en specerijen passen goed binnen een FODMaP-arm dieet. Enige waarmee opgepast moet worden zijn kruiden(mixen) waar ui, knoflook en/of kaneel deel van uitmaken.

Noten

Ook noten zijn gemakkelijk uit elkaar te houden. In principe mag je van alle noten gematigd genieten. De enkele uitzonderingen zijn pistache en cashew.

Zuivel

FODMaP-armFODMaP-rijk
Lactosevrije melkAlle van dieren afkomstige melk
RijstmelkLactosevrije melk met FODMaP-rijke toevoeging
SojamelkChocolademelk
Chocolademelk van cacao en lactosevrije melkKarnemelk
Lactosevrije kwarkKefir
Lactosevrije puddingKoffiemelk
Lactosevrije yoghurtKwark
Room op basis van sojaVla
Vla op basis van sojaYoghurt
Yoghurt op basis van sojaIJs
Harde kaas (Gouda, Emmenthaler, Cheddar etc.)Probioticadrankjes
 Alle zachte kaas

Vlees, gevogelte, vis en eieren

Voor deze dierlijke producten geldt in principe dat wanneer ze onbewerkt zijn, ze per definitie niet rijk zijn aan FODMaP en dus gewoon gegeten kunnen worden. Probeer bewerkt vlees (zoals kipnuggets, gehaktballen, frikandellen etc.) daarentegen zoveel mogelijk links te laten liggen.)

Zoetmiddelen

Alle zoetmiddelen mogen gebruikt worden wanneer geen van de volgende ingrediënten vermeld staan: isomalt, lactitol, maltitol, mannitol, sorbitol en xylitol.

Drinken

FODMaP-armFODMaP-rijk
Koffie en theeKoffie van cichorei, thee van paardenbloem
Sappen van FODMaP-arme vruchtenSappen van FODMaP-rijke vruchten
Frisdranken zonder sorbitol en/of xylitolFrisdranken met sorbitol en/of xylitol
Ranja (indien zonder fructose)Cider
IJsthee (indien zonder fructose)Dessert- of zoete wijn
Bier (in beperkte mate)Port
Gin (in beperkte mate)Rum
Vodka (in beperkte mate)Rijstwijn
Whisky (in beperkte mate)Likeuren
Wijn (rood/wit, in beperkte mate) 

Overige producten (snacks, beleg, sauzen, snoepgoed etc.)

FODMaP-armFODMaP-rijk
ChocoladeproductenAppel- en perenstroop
Jam van FODMaP-arme fruitHoning
PindakaasGezoete jam of van FODMaP-rijk fruit
Kaas (zie zuivel)Koek en gebak
Stroop van riet- of bietsuikerKauwgom met xylitol of sorbitol
VleeswarenFrikandellen
Glutenvrije koek en gebakHamburgers
DropKroketten
Chips op basis van aardappel, cassave of maïsBitterballen (in feite alle frituursnacks!)
KroepoekAlle sauzen met ui, knoflook, honing etc.
Patat/friet 
Popcorn 
Azijn 
Chilisaus 
Ketjap 
Mayonaise 
Mosterd 
Tomatenketchup